Uztaillaren emeretzia
egun beltz ta pozoitsua
ezagutzen zan bazatorrela
ekaitzakin erasua;
berialaxe nabarmendu zan
tximista gaixtoan sua
odol gorrituz gainbera azi zan
ujoldero Bidasua
amaika amaren seme galdu da,
ai, seme gizagaixua!

Atzera eginda galdua zegon
gure erri doatsua
beragatikan burua gora
eman genduen pausua;
egazki zarrak bonba goitikan
nonaitik kañonazua
ekaitzak kazkabarra bezala
bazatorren balazua
amaika amak gaur esaten du:
ai, seme gizagaixua!

Ez izan arren guk Españiyan
bizitza ain erosua
askatasuna maite degunak
gerez izan odoltsua;
aberatsaren meriyoz dator
emengo naste osua
oinpean beti iruki nayak
langille edo beartsua
amaika amak negarrez diyo:
ai, seme gizagaixua!

Gurdi burnizko gudako egiñak
diaurrun itxuratsua
aurreratzen zan nola sartzen dan
ardi tartean otsua
pinpi ta panpa garbitzen zuan
gure inguru osua
zerekin gogor egiñik guk ez
naiz izan biyotz jasua
amaika amari gogotzen zaio:
ai, seme gizagaixua!

Iretsi nairik nola enarak
iretsitzen dun eltxua
berrogeita bost egun onela
ura bizitza pisua
Irungo erri zoragarria
leyal eta mamitsua
beartsuaren laguntzallia
zuzena eta zintzua
amaika amari aztuko etzaio:
ai, seme gizagaixua!

Falangistakin reketetarrak,
zer gizarte indartsua
beren laguntza zeukatelako
militar gaizto faltsua!
Alkarrengana bildu dirade
bekaizkor ta xitaltsua
aurrera guazen alkarturikan
anai prestu bulartsua,
Ama Euskadik lagunduko du:
aurrera seme gaixua!

Hitzak: Jose Maria Lopetegi, 1936-XII
Musika: Joseba Tapia

Utarre, 1937-II

Estuntza txarrik ezautu bada
sekula Euskal Errian
oraintxe gagoz estu benetan
itsaso bien erdian,
kanpotik daukuz arerijuak
baita etxe barrenian
geuri burua austeko gertu
usterik gitxienian,
augatik gagoz sarri ixillik
itz eiñ biar geunkenian

Batzuentzako miñ andia da
gure gauzak ikustia
itxura danez gure gauzona
eurentzako da kaltia
noizik beiñ jaurti arrikada bat
ta eskuak gordetia
erakusten dau dabiliena
guzurre eta nastia,
usterik bako egunen baten
agertuko da gustia.

Soiñ asko dagoz lutoz jantziak,
begi askotan negarra,
baña ez aztu Larrazabalgo
aita Sabinen diadarra.
Seme leialok gertuak gagoz
zaintzeko gure Ama Zarra,
alperrik dagoz Alemania,
Portugal eta Italiarra,
geu il ezian ez da galduko
Euskalerriko indarra

Gora euskotar abertzaliak
gudari ta eusko langille
iñor ez dua geu ez bagara
gutzat gauzonaren bille.
Begiak argi, adiña garbi
mingaiña ixil-ixille,
garaian gagoz erakusteko
zein dan eiztari abille:
zutik guztiok iñork jan barik
laban daukagun opille.

Juan Ezenarro, Txori Txiki. 1937-III

Euskadik zeuzkan aunitz larrosa
t’abetako bat zan Irun:
bañan inbiriz zegon anaiak
beretzako nai omen zun,
oroitu gabe larrosak ere
arantz zorrotzak dauzkala
t’Irunen zeuzkan arantz zorrotzak
bere semeak zirala.

Irun artzera arro ta pozik
etsaia etorri zanian
Irunen zeuzkan seme guztiak
jarri ziraden atian.
Berrogeita bost egun egon zan
ezin sarturik etsaia,
bañan amaren seme txar batek
iriki zion atia.

Ala ta guztiz Irun zalako
dago bizirik Euskadi,
bestela etsaiak zapaldu zuben
bere oinpean aspaldi.
Bañan Irunek galazteatik
jokatu zuben bizia:
au galdu zuben bañan ez da gal
euskotarraren etxia.

Gernikan dagon zuaitz azpian
Euskadik dauzkan semiak
asiko dira Askatasunai
zabaltzen laster bidiak:
t’Iruneraño zatoztenian
ez egin negar anaiak!
Irun il bada piztuko dute…
bizirik dauzkan semiak!

Atarrene. 1936-X

Faszistatarrak asi dirade
Donosti dena lapurtzen
abertzalien etxe ta denda
ondasun danaz jabetzen
Ez dakizute Jaunan legiak
ez dula ori agintzen?
Oroitu danak gauzak ditula
jira ta bira egiten.

Gauza guziak ludi onetan
badute beren aldia
ala zuentzat etorriko da
naiko ixtillu gorria
Orduantxe bai faszistarekin
egingo degu peria:
karka danari esanez dala
txandan txandan odolkia

Gure urrengo Donosti ortan
egingo degun sarrera!
Jirako degu gure erria
ipurdiz gora ta bera.
Ikusiko da karkakumiak
an egindako papera:
nere etxe ordez artzekoa naiz
ango txalet ederrena

Nere dendatxo txiki maitea
dutela dena lapurtu,
orixe ere egin dutela
lengoan degu jakindu.
Orregatikan ez da Atarrene
ezertarako larritu:
ordañez Abenida erdian
aukeran izango baitu.

Diru guzia lapurtu dute
irratiz esan digute,
orretan ez du nere sakelak
izango ezertan kalte,
diru kontuan ez baigabiltza
beñere nai bezain fuerte,
ne’ diru billa joan badirade
petardo ona artu dute!

Atarrene. 1937-I

Legatz kokotxak eta
txipiroi goxuak
ez dizkitek ez jango
faszista faltsuak,
au amaitzen danian
ordun bai kontuak!
Jan bearko dizkitek
kolaio ustelduak!

Jose Maria Lopetegi. 1937-I

Paper batian irakurri det
Donostiyan da gertatu
karlistak errege bear dutela
falangistak kargu artu
elkarren kontra gogor itz egin
ondorean borrokatu,
Viva Cristo Rey oju eginda
petxutik labana sartu.

Gu ez giñaden gudaren zale
beurek ekarri digute
pake onian geudenakeri
semeak il dizkigute
edozer gauza eginda ere
guztiya libre nai dute
gure dierri maitagarriya
ederki ondatu gaituzte

Ekusten ditut nola dabiltzan
txapel gorriya buruan
gurutze aundi bat erakutsiyaz
zamar gañean petxuan
onak dirala itxura egiten
arkitzen diran lekuan
gizontasunik gabe dabiltza
inkisidore moduan

Etxietatik gizonak artu,
etor zaitezte gurekin
aitortutzera zuek zein zeraten
derrigor biar degu jakin.
Otsailleko amaseyian
bota badu ezkerrakin,
beste gaitz gabe biziya kendu
ta Cristo Rey oju egin

Lau nastalle zar diradelako
sortu digute ekaitza
zitalkeriyaz beterik daude
beurekin dute bekaitza
ustez ziñetan ari ziraden
oyek zeukatela giltza
baña Españiya guretzako da
alfer-alferrik dabiltza

Gaur irurogei urte bezala
illan amaikan San Martin,
Irungo erriko askatasuna
egun orretan zan egin.
Nere semeak eta lagunak
gogotik aurrera ekin,
biral ditzagun Naparru aldera
beren gurutze zarrakin.

Gora-beti, 1937-I

Bijotzez maite zaudan
ene Kortezubi
zorijonak emoten
emen natortzu ni

Urte zarra amattu da
barrija etorri
zorijonian betor
gora urte barri!

Basuri maite ontan,
arriskutik urrun,
nasai bixi gara gu
nasai da zorundun

Baña gure anayak
an guda oñetan
guda ta guda dabiltza
egun gustijetan

Ene erritar zintzo
Foruria’tar Jon,
gastetxutan juanda
Amerikan zegon

Baña Euzkadi gudan
dala entzutian,
Jon onuntz etorri da
bidiak betian

Ta paxisten menpetik
askatutiarren
guda oñeratuta
su ta gar pozarren

Dabil Jon mutil zurra
joranez sutoska
paxistak jartiarren
koldarrez igeska

Amerikan gentzatsu
bixi zan mutilla
guda oñian dabil
askatasun billa

Foruria’tar Jonen
Jeltzaletasuna
eredutzat artzeko
lako zintzua da

Gora, bada, Jon zintzo
kortezubitarra,
gora Jaungoikua ta
gora Lagi Zarra!

Juan Ezenarro, Txori-Txiki. 1937-III

Agur maiteño,
gudara noian
Askatasuna zaintzera.
Ez egin negar
zergatik laster
etorriko naun etxera.

Izar gabeko
gau illunetan
oroituz eure begiak,
usteko diñat
ager dirala
zeruan izar guztiak.

Gudatokian
estu ta larri
iñoiz arkitzen bagera,
eu oroiturik
oyuko diñat:
eusko mutillak, aurrera!

Gure semeak
ezaun dezaten
Zuzentasunan argia,
mendira noian
fusil batekin,
jokatutzera bizia.

Eusko biotzen
sendotasuna
ez din ezautzen etsaiak,
da uztarripean
jarri nai zigun
gizon ergelen nausiak.

Alperrik baña:
eusko jendeak
ez din ezautzen nausirik,
bere nausia
izan don beti
Askatasuna bakarrik.

J. M. Garate, 1937

Kalamenditik Milluin,
Osolon ziar Eizmendi,
eusko mutillak errimin
yagoten Ama Euskadi

Zubek zarie mutillek
Urtzik maiteki egiñek,
falangiste ta mairubai
erakusteko agiñek

Guda-lubanen ostetik
erreketeai irrintzi:
berun konpittak jaurtiaz
gura badabez iruntsi

Begijak zorrotz eskier
erpin izkilluz batera:
berun pipittak mairuba
bialdu dayan lotara

Gorrotorikan ez, arren,
berun aleak maiteki
alik zuzenen bialdu
gaizkatzearren Euzkadi.

Andoni. 1937-III

Egazkintzarrak bonbaz beterik
odei mokorren artian,
millaka mina itsasoan ta
sumarinuak urpian,
oyek gertutzen ibilli dira
joan daneko aspaldian,
moro ta aleman, italiarrak
faxista oyekin tartian.

Abenduaren ogeita seian
lendabiziko bisita,
goitikan bera abitu ziran
euren mendiak utzita,
San Andreskoak tinko egonik
bazetozela ikusita,
oyek etzuten asko usteko
“zu ala geonik” jarrita.

Guziak ziran irureunen bat
bi erronkan ornituak,
gu zapaltzeko itxaropenez
arrotuz euren buruak.
San Andreskoak etzegozan lo,
baizik ondo armatuak,
oso laister makurtu zirian
faxistan buru arruak.

Irurogeita hamabost illak,
eun eta geio zauritu,
euren buruak orla ikusirik
ezin aurrera jarraitu.
Batzuk batetik, bestek bestetik,
atzerantz ziran abitu,
orlako zurra eramaterik
etzuten asko pentsatu.

Lenenik oyek pentsatzen zuten
ilko giñala guziak,
baño oraindik gure kuadrillan
bagera gizon biziak.
Indar aundiko armak daukaguz,
soñean ondo jantziak,
gure menpe geldituko dira
rekete anker guziak.

Joxe Zapirain, 1937

Sentimentu asko dauzkat nerekin
orain kontatu biarrak,
ez dakit nola zuzenduko ‘iran
egin dituzten okerrak;
pazientzitik ez naiz atera
Jaungoikuari eskerrak,
leku askotan jarri dituzte
tristura eta negarrak:
len amar lagun giñan etxian
ta orain iru bakarrak.

Atenziyua izan zazute
nik esandako itzakin:
nere biotzik ezta poztutzen
dirua eta gauzakin,
eztakigu noiz jarriko geran
konsuelo ta pozakin;
bi seme illak, beste bi preso,
beste bi non dan ez jakin,
milagro ezta ni egotia
kuidado eta kezkakin.

Adierazi bear dizutet
esango dizutet ziñez,
tristura ontatik iñola ere
apartatu al bagintez;
atenziyua izan biagu
errezo asko egiñez;
bi seme illak, beste bi preso,
beste bi non dan jakiñ ez,
nere biotza tristuran dago
ezin sendaturik miñez.

Milagru ezta pena aundiya
izatia biyotzian,
negar-malkuak saltatzen zaizkit
iñoiz gogoratutzian;
ezeren mantxik eta batere
kulpa gabiak il zian,
beste bi preso Ondarretatik
San Kristobala joan zian,
zer kontatua izango dute
elkarrengana biltzian.

Anonimoa. ERRI, 1937-IV-24

Ibarne, Ibarne,
republiken etsai,
Eskualerrin erne
zan Ibarnegaray.

Diputado fiña
izan bear omen zun,
zimaurrez egiña
askoz obe gendun.

Erbetarren alde
joka behar zuala
esan-ta, bertzalde
joan da, zer azala!

Faszistekin baltzan
dabil ezkeroztik
gezur eta fartsan
ez dago oberik.

Erriyaren aldun
izan bearrean
Dourceles-en lagun
nayago du izan.

Lagun ere ez da
morroitxoa baizik.
Ibarne, Ibarne!
Bai al dezu lotsik?

Edo zentzuz antzu
gelditu al zara?
Nola zoaz faltsu
orien aldera?

Euskaldun semea
libertade aurka!
Arbaso legea
darabil adarka.

Zoaz, bai, Ibarne,
Doixlande aldera
zu lakoak erne
oi diren lurrera…
Fürer-i gibela kuztera!

Salbatore Mitxelena, 1940

Irten adi leiora
Maritxo! lenbaillen;
gudariak gudara,
gudariak gudara
bertan baigoazten.

Lareun gudari, lareun
abertzale lerden
mendira abiatzeko
gertu ona emen;
Españiko ikurriña
Bizkargiren gallen
etsaiak jarria andik
bear diñagu ken.

Giputz oldartsuakin
ez badegu kentzen,
Joxe Mari bizirik
ez den ikusiren…

Jantzi ezan jaieko
soñeko ederren
ta irten adi leiora,
irten adi leiora,
Maritxo, lenbaillen.

Españi ikurriñakin
gurearen orpoz,
lareun gudari aiek,
lareun gudari aiek
garaille badatoz.

-Lareunak bai?- Maritxok
galdetzean du poz!-
-Lareunak, bai enetxo,
lareunak an datoz:
biziak aurren, illak
dakazkite ondoz:
Joxe Mari ta bai bost…
(Maritxo, non den poz!)

Zoaz eleizara ta
Maritxo, otoi gogoz:
garaitu duten arren,
garaitu duten arren
anitz gorputz datoz.

Anonimoa. ERRI, 1937-V-22

Txistu joka ari zaigu
txistulari zorrotza,
t’ondoren entzuten degu
sutunpaloen otsa.

Egazti beltzak dabiltza
egalari ortzian
beren atoyen burrunda
zabaldurik aidian.

Gizon zar ta emakumeak
umeekin nastean
satorrak oi dun bezela
sartzen dire lurpean.

Jaurten digun oñazkarra
goitik bera badator,
ai, bere txistu zitala
entzuten ez gaude gor!

Txistu, txistu berriz ere
ogeigarren aldiyan
etxe zarraren sayetsak
suturik daude leyan.

Eneko ta karraxiak
amilka entzun dira
gorputz illotzen zatiak
doaz ingurumarira.

An burua, emen ixtarra,
beste artan orpoa,
errauts biurtu ez dana
zatietan dijoa.

Txistu dagi berriz ere:
borreroak zer nai du?
Orrenbeste eriondakin,
asekairik ez al du?

Egazti arrayo beltzok
goitik beera amiltzeko
ortziango indarren bat
ez al degu izango?

Burrun-burrun dagitela
badoaz azkenean
odolezko ugasti bat
utzirik ondorean

T’ezkutatu zaizkigu
an… an… urriñean.

Xabier Iratzeder, 1938

GERNIKA!
Zure kantu sarkorra
Entzun dut gau huntan:
Aditu izan nuen
Jadanik askotan:
Bozkarioz bihotza
Gainditzen zitzaitan.
Gaur egin dut gogotik
Nigar ilunbetan…
GERNIKA!

GERNIKA!
Ikusten zaitut hilen
herria iduri;
Etxe aurtikitz baizik
ez zare igeri…
Udaberria irriz
dago munduari:
Harri beltzetan lore
guti zait ageri.
GERNIKA!

GERNIKA!
Orai datza ohiko
Kartago bezala,
Paret beltz handi batzu
baizik ez dauzkala.
Jazko Euskaldun-iri
haren gorputz hila
Nigarrik egin gabe
nola ikus, nola?
GERNIKA!

GERNIKA!
Xoratzen iluntzen daut
hitz horrek bihotza.
Mendek jakinen dute
haren zorigaitza…
Numanze ta Kartagoz
ez gaitezke mintza,
Goraki erran gabe
Euskadin, han, datza:
GERNIKA!

Basarri. Euzko Deya, 1938-II-20

Milla ta bederatzireunetan
ogei ta amazazpia,
euskotarrentzat urte bellz illun,
triste ta negargarria,
auts biurturik utzi zutena
Gernika zoragarria,
eusko reliki maitatuenak
gordetzen zitun erria!

Apirilleko illarekin zan
ogei ta seigarrenean
aiñ juxtu ere peri eguna
astelen arratsaldean;
kale baserri millaka anai
gizatasun ederrean,
plaza inguruan arkitzen ziran
lengo oitura zarrean

Kanpantorreko ezkillak asi
ziran dinbili danbala,
goiko piztien motor burrunda
entzuna zan bereala;
emakume ta ume gaxoak
kurrixka zeriotela
eriotzari iges nairikan
nora jo etzekitela!

Bertsoz nork esan bonba txar aien
indar gaiztozko danbarra!
Osorik etzuten utzi beintzat
bizileku bat bakarra;
ta dana txetu zuten garaian
alde guzitik sugarra,
erru-gabeko gixaxoentzat
orra or azken ederra!

Bizi ziranak igesten zuten
sutegi zakar artatik
ta egazkiñak tiro ta tiro
eten gabe goietatik;
kristau gorputzak alde batetik
beso buruak bestetik,
odol gorrizko itxaso artan
etzan ikusten besterik.

Millatik gora izandu ziran
arnasa utzitakoak,
ez jakin zenbat txit zauriturik
eri gelditutakoak;
ta danetatik geien-geienak
andrezko ta umetxoak,
gerra txar ontan erru galantik
izango zuten gaxoak!

Puska dituzte mendi ta erri
apain eta maitekorrak
puska dituzte basetxe txuri
gure kabi on xamurrak,
ta zirtzildurik kaletan utzi
bai euskaldunen ezurrak
Alemanitik gu txikitzera
etorritako maltzurrak!

Basati gaizto odoltzaleak
atzerritikan ekartzen
tokirik zoragarrienari
txikituta su ematen;
auts egindako gure Gernika
antsika dago esaten
Franco ta bere laguntzalleak
zein biotz ona daukaten.

Ikusi zuten ainbat kristau on
odolustu zituztela
ikusi zuten berdin-gabeko
pekatua zeukatela;
ikusi zuten mundua kontra
jeikiko zitzaietela
eta orduan zabaldu zuten
gorriak egin zutela.

Ezta ez alperrikako izan
or ikusi dan odola
pentsa oraindik emaitz ederrak
ematekotan dagola;
eusko gogoa armez ta indarrez
ezin il leike iñola
Gernika erre ziguten baña
zutik daukagu arbola.

Basarri. 1937-IV-30

Gorroto beltzez josirik dator
etsai txar amorratua
bera da gure erri apañak
griña gaiztoz apurtua.
Ainbat aurtxo ta giza-emakume
betiko lurperatua.
Jeiki euskoak! Zutiñik denok!
Eldu da gure ordua!

Gure erri zar au ondatzeko
oiek dakarten gogua:
gu euskotarrok irentsitzea
amets etengabekua,
gaur gure jokerari begira
jarria dago mundua.
Jaiki euskoak! Zutiñik denok!
Eldu da gure ordua!

Edesti bikain garbia degu
anai maiteok, lengua,
nolanai ezin utziko degu
ezeraztuta galdua…
Gora biotzak! Eman arpegi,
jaso dezagun burua!
Jeiki euskoak! Zutiñik denok!
Eldu da gure ordua!

Gauza bat euki bear genuke
oso gogoan artua,
gure erriaren etorkizuna
orain dala agertzekua.
Ez dezagula galtzera utzi
irabaz leiken kojua:
il edo bizi, gudari denok,
eldu da gure ordua!

Zorrotz, 1937

Berri bat pozkarriya
etorri zaigula
guretzako txarrena
biñipin ez dala:
Euskadin aurkalari
amorratu zala
txoritik erorita
il omen da Mola

Nik gogoan det arrek
idatzi zuana
Bizkaia makurtzeko
aguro arena
bestela txikituko
zigula dan-dana
orain il omen da ta
izango du lana

Txikituta utzirik
erriyak osuak
baita kiskali ere
larre ta basuak
gu gaizki utzi gaitu
emandako suak
etzaizka ondo irten
oraingo pausuak

Eman bihar zitula
suak eta garrak
auek ziran orduko
Molaren indarrak
orain egin ditula
oso pauso txarrak
bera il da oraindik
bizi euskotarrak

Orra Mola jauntxuak
zer lantegi zuan,
txikitzeko asmuak
baitzeuzkan buruan.
Egazkiña galduta
erori lenguan,
geigo gerrarik ez du
emango munduan

(Salbatore Mitxelena, 1939)

Gorputz dago gudaria
Urkiolako maldan;
bekoki ameslariak
dizdiz eguzki galdan.

Bizkai guda izan zanetik
nolaz gorputz au eze?
Esaidazu artzai orrek
ikusi dezun eze.
-Bart arrastiriz lau lamin
ega ziran onaño;
gudaria ortxe zegon
aldegin zuteneko…

Gorputz dago gudaria
Urkiolako maldan;
Maitagarriak agurtzen
dabilzkio egaldan.

-Ta gaur goi andere batek
-ederra bai ta argia!-
burestuna jarri dio
urrebitxiz josia.

«Olerkari ta abertzale,
-ziotsan Andereak-
seme zaitu Olermenak,
ziñopa Euskereak!»

Gorputz dago gudaria
Urkiolako maldan.
Esaidazu artzai orrek
Lauaxeta ez al dan.

-Ara an berriz lau lamiñak
dizdiz eguzkitara;
gorputza eramatera
bide datoz maldara.
Gipuzko, Napar, Bizkaian
barna an badaramate;
ta giputz, napar, bizkaitar
danak agurtzen dute!

Gorputz dago gudaria
Gazteiztik lapurtua
ta euskotarrak agurtu
ondoren biurtua!

Jose Maria Garate / Alejandro Lizaso / Basilio Pujana.
1932-1936-1937

Eusko gudariak gera
Euskadi askatzeko
gerturik daukagu odola
bere aldez emateko

Irrintzi bat entzun da
goiko tontorrean
goazen gudari danok
ikurriñan atzean

Faszistak datoz eta
Euskadira sartzen
goazen gudari danok
geure aberria zaintzen

Gure aberri laztanak
dei egin dausku-ta
goazen gudari danok
izkilluak artuta

Arratiarren borroka
izan da Intxortan
Mola ta errekete
gelditu dira bertan

Ikurriña goi-goian
daukagu zabalik
ez da iñor munduan
eratsiko dabenik

Nai-ta etorri Mola
ta milla rekete
ez da iñor sartuko
bizirik garen arte

Agur Intxorta maite
gomutagarria
Arratiar mutillaren
Garaitza tokia

Ez da sartuko iñor
ez Euskal Errian
eusko gudariren bat
zutik dagon artian

BASARRI, 1937-VI

Paxistak artu dute
sekulako griña,
Madrid apurtutzeko
oien alegiña!
Bi milla kañonazo
sartu alajaña!
Jendea ill, erria austu,
ai zer lan bikaña!
Dena txikitutakoan
“Arriba España!”

Jose Maria Lopetegi. 1936-XII-12

Ordu biak laurden gutxietan
azaroaren zazpian
pinpi ta panpa kañonazuak
Irunen ta Ondarrabian,
zer ote ziran ainbeste soñu
altxatu giñan abiyan
obetoxiago entzuteko
obetoxiago entzuteko
itsas ertzera joan giñan.
Bi andrek leyotikan
parrez beriala
Madrid artu zalako
soñuak zirala.
Oik uste zuten zala
Madriden sartzia
kanpantorrera jonta
ezkillak jotzia.

Nik buruari dardar egin ta
au esan nuen aurrena:
gezurra zala soñu auekin
itxura egiten zutena.
Bizkai aldetik gure anaiak
mugitzen asi zirala
ayen aurkako jendia bildu
aien aurkako jendia bildu
ori zala bear zuena.
Nik esanda bezela
urrengo goizian
Irun ta Ondarrabitik
zenbat joan ziran,
oik uste zuten zala
Madriden sartzia
kanpantorrera joanta
ezkillak jotzia

Atabalakin tanborra juaz
gizon bat deika atera
irakurririk erriari deitzen
alkate jaunan papera.
Seietan musika soñuakin
guazen guztiok dantzara
Mondragoi ere guria da-ta
Mondragoi ere guria da-ta
gizona zer ari zera!
Orain erdi gordian
zokuan or daudez
erdiak erotuta
nora joanik ta
nora joanik ez.
Oik uste zuten zala
Madriden zartzia
kanpantorrera joanta
ezkillak jotzia.

Erri guztia engañatutzen
gezurren modu txarrian
orrelakorik ez da egiten
gizon zintzuen aurrian.
Zuek zauztela denen nagusi
Españiako lurrian
Ez daukazute ezkillak jorik
ez daukazute ezkillak jorik
Madriko kanpantorrian.
Arritzen naiz gauz ori
burura etortzia
eta oinbesteraño
gizona erotzia.
Oik uste zuten zala
Madriden sartzia
kanpantorrera joanta
ezkillak jotzia.

Pepe Bolunburu. 1937

Oraintxe kontatuko dizuet
gure gerrako historia,
egin genduan bizimodu bat
guztiz ikaragarria:
denbora dana pasatu degu
hegazkinen ihesian,
purga beharrik ez degu izan
gerra denbora guztian

Guregatikan ez dute esango
balientiak geranik,
zaratatxo bat entzun orduko
hasitzen ginan ihesik.
Gure geran baino azkarragorik
oraindik ez da ikusi
Kiputxaneko Periko berriz
danon artean nagusi

Eibar aldetik irten genduan
antzintziketan Deustura,
Deustutik berriz estu ta larri
joan ginan Cabezon-era,
Cabezondikan Borines-era,
Borinestikan Nava-ra
Navatik berriz Candas-era ta
sartu ginduzten barrura

Izugarrizko bizimodua
jarri digute oraintxe:
ondo neurtuta daukagu ura
ogirikan ez sobrante
eskabetxeko sardina latak
txorizo ta txokolate…
Berrido ere kalabazia
aziko jaku bastante.